III. Caricole - Aanvullende gedachten

Het behoeften programma dat de eisen formuleerde voor de Caricole houdt vooral rekening met infrastructuur en veiligheid. Volgens voormalig staatssecretaris Servais Verherstraeten (bevoegd voor de Regie der Gebouwen) voerden de Regie der Gebouwen en de Dienst Vreemdelingenzaken specifieke inrichtingswerken uit “zodat het complex beantwoordt aan de bijzondere eisen in verband met accommodatie, toegankelijkheid en veiligheid. Zo worden asielzoekers op een humane wijze opgevangen in een aangename, veilige en efficiënte leef- en werkomgeving”.

Maar wat is een aangename, veilige en efficiënte leef- en werkomgeving als dit gevangenschap impliceert? Voor wie werd die aangename, veilige en efficiënte leef- werkomgeving eigenlijk ontworpen? Niet voor de asielzoekers, zoveel is duidelijk.

Wanneer het gaat om een architectuur van beveiliging en handhaving van discipline is het panopticon als gevangenismodel een veel voorkomend type dat gedurende de negentiende eeuw veelzijdig werd ingezet. Het architecten en ingenieursbureau Bontinck treedt in de voetsporen van deze architectuur door het behoefteprogramma van de dienst Vreemdelingenzaken en de Regie der Gebouwen uit te werken tot een panopticon. Maar als dat het doel was, dan hadden ze het panopticon best eens beter kunnen bestuderen en effectiever kunnen inzetten.

Waarom werd er maar één bouwlaag ontworpen? Meerdere bouwlagen de hoogte of de diepte in zouden de capaciteit van de Caricole hebben kunnen vergroten, iets dat met de huidige toestroom van immigranten noodzakelijk zal worden. Waarom werd de binnenplaats niet overdekt? De gedetineerden zouden dan enerzijds droog blijven en niet verleidt worden tot vrijheidsideeën die de buitenlucht aanwakkert. En waarom meerderen vluchtelingen in één ruimte onderbrengen? De eenzame opsluiting is veel effectiever. Het geeft mensen de kans hun daden te overdenken en te verwerken. Ook het landschap had veel meer kunnen bijdragen aan een krachtig architecturaal gebaar. Waarom staat er geen massieve vijf meter hoge muur met gracht rondom het complex? Dat zou de vluchtelingen meer duidelijk maken in welke situatie zij zich feitelijk bevinden. Nu kijken zij uit over de omringende weilanden, zien vliegtuigen vertrekken naar onbekende bestemmingen, wat hen valse hoop geeft.

Kortom, de Caricole doet in een poging niet (volledig) te zijn wat het is –een panopticon– tekort aan haar eigen pretenties en schept daarmee valse verwachtingen.