I. Maastricht Overmaze - Herbestemming

In Nederland is de vraag naar wat er met het gevangeniserfgoed moet gebeuren urgent geworden nu bekend is dat de komende jaren een dertigtal gevangenissen en tbs-klinieken zal sluiten vanwege grootschalige bezuinigingen. Herbestemming lijkt een voordehand liggende keuze. Maar voor welke partij is een gevangenis een gewenst onderkomen?

In 2014 werd de gevangenis van Maastricht heringericht voor de tijdelijke opvang van een 600-tal asielzoekers. De tijdelijke aard van deze herbestemming maakt dat er een minimum aan verbouwingen werd gedaan om de gevangenis voor haar nieuwe functie geschikt te maken. De celdeuren en extra hekwerken werden verwijderd en er is een open doorgang gemaakt in de muur rondom de gevangenis. 

Maastricht Overmaze is niet het enige voorbeeld van een gevangenis die voor asielzoekers wordt herbestemd. Door het nijpende tekort aan opvangruimte lijkt deze tendens een structurele inzet te worden voor veel leegstaande overheidsgebouwen van dit type. De koepelgevangenis van Breda, de gevangenissen van Doetinchem , Hoogeveen en Utrecht, de jeugdgevangenissen van Overloon, Overberg en Den Helder en de Kazerne van Budel staan op de lijst van het Centrale Orgaan opvang Asielzoekers.

“Als er een risico is dat een vreemdeling van wie de uitzetting wordt voorbereid zich aan het toezicht onttrekt, kan hij in bewaring worden gesteld. De vreemdeling wordt dan overgebracht naar een detentiecentrum. Doel is de vreemdeling beschikbaar te houden voor vertrek”.

De tendens is verontrustend. Het geeft aan hoe er in Nederland over asielzoekers wordt gedacht: met de verwachting dat deze mensen weer terugkeren naar hun land van herkomst is er voor hen een tijdelijk onderkomen in een plek waar niemand vrijwillig zou willen wonen. Jaarlijks worden er in Nederland duizenden asielzoekers opgesloten in één van de vier detentiecentra voor vreemdelingen (Schiphol, Rotterdam en twee in Zeist, waarvan één gesloten opvangcentrum voor gezinnen). Het gaat hierbij niet om veroordeelden van een strafbaar feit, maar om mensen die niet over de juiste documenten beschikken en dus als illegaal worden bestempeld. Hoewel in september 2014 de maatregel werd ingevoerd dat asielzoekende gezinnen met minderjarige kinderen aan de grens niet meer automatisch in detentie worden geplaatst, betekent het herbestemmen van gevangenissen voor asielzoekers feitelijk dat er niets veranderd: gezinnen belanden alsnog in een gevangenis.  

Veel gestelde vraag:

Is een gevangenis wel geschikt voor de opvang van asielzoekers?

Antwoord COA:

“Het COA gaat [de gevangenissen] aanpassen zodat de ruimten geschikt zijn voor gezinnen om te leven. Alle tralies worden bijvoorbeeld weggehaald en de gevangenisdeuren worden vervangen door normale deuren”.

Gevangenis en asielzoekerscentrum hebben met elkaar gemeen dat ze zijn ontworpen om mensen buiten te sluiten die een andere positie in onze maatschappij hebben en aan andere regels onderworpen worden. Misdadigers en illegalen krijgen zo eenzelfde statuut. Voor hen is het (tijdelijk) uitgesloten om als volwaardig lid van de maatschappij vrij en zelfstandig te wonen, werken en leven.