In de overzichtspublicatie ‘BMa / man of thoughts’ (2014) van de Brusselse Bouwmeester Olivier Bastin wordt een studie gepresenteerd naar de reconversie van de bestaande gevangenis in Sint-Gillis. De inzet van het ontwerp was het bieden van inspiratie bij de opdrachtdefinitie. De studie wilde ook tegengas geven bij de plannen van de eigenaar – FOD Justitie – om de gronden te gelde te maken ten voordele van de financiering van de nieuwe gevangenis in Haren. De Burgemeester en voormalig Minister-President Charles Picque verzette zich tegen kantoorontwikkeling die woon- en mobiliteitsdruk slechts zou vergroten. De studie beoogde een woonuitbreiding in antwoord op de verwachtte bevolkingsexplosie in het hoofdstedelijk gewest. Een bijkomende uitdaging was de aansluiting van de nu geïsoleerde site bij de omliggende omgeving.
Onderstaande tekst is een kritisch commentaar bij de bMa projectnota van 300 woorden (zie pdf).
V+, MSA en Idea Consult voerden het ontwerpend onderzoek uit. Vier hypothesen werden opgesteld en afgetoetst aan de economische en politieke werkelijkheid. Hierbij toont een plan de mogelijkheid om rondom de karakteristieke stervorm een nieuwe schil met bebouwing te voorzien. De totale grond omvat immers niet minder dan 15 voetbalvelden. Een scenario toont hoe de perimeter en de wandelingen verdwijnen ten voordele van nieuwe wooncomplexen. De reconversieplannen liggen voorlopig stil aangezien juridische onduidelijkheid bestaat over het koppelen van de bouwdossiers van de oude gevangenis Sint-Gillis en het nieuwe gevangenisdorp Haren.
Het vrij ontwerpend onderzoek doet niettemin de vraag reizen waarin het bestaande gevangeniscomplex in Sint-Gillis niet met evenveel enthousiasme kan omgebouwd worden met behoud van het penitentiair programma. Het ontwerpend onderzoek van V+ toont een nieuwe schil van bebouwing die evengoed nut en voordeel biedt voor een humanisering van de bestaande gevangenisinfrastructuur. Met enige verbeelding kan het dienstdoen als huisvesting van dienstencentra, theaterzaal, werkhuizen en/of sportinfrastructuur. Op die manier vervult de perimeter een intermediaire functie tussen de binnen- en buitenwereld.
In Haren wordt nu een open vrouwenafdeling met strijkatelier voorzien dat op geen enkele manier een reëel contact kan onderhouden met de omgeving – aangezien de dichtstbijzijnde woonkern op aanzienlijke afstand ligt. Zou het niet veel zinniger zijn om strijkateliers te voorzien in het hart van Sint-Gillis zodat gedetineerden hun diensten kunnen aanbieden aan de lokale gemeenschap en niet een of andere marktpartij. Een dergelijke visie past in de visie dat de ‘vorm’ van de gevangenis – in dit geval een Ducpétiaux – niet het inhumane element vormt, maar wel het regime dat erin uitgeoefend wordt. Een kleine infrastructurele verandering kan niettemin wonderen doen. Sowieso wordt in de wandelgangen gefluisterd dat Sint-Gillis gewoon open blijft gezien de overbevolking.
Buurtbewoner als slachtoffer
De bewoners van Haren zijn niet opgezet met de inplanting van een supergevangenis in hun dorp. De Harenaars zijn al jaren slachtoffer van allerhande grootschalige infrastructuurprojecten en zien met de gevangenis een natuurgebied en wandelpad verdwijnen. Het is aandoenlijk dat keer op keer de buurtbewoners uitgespeeld worden als slachtoffers die moeten gecompenseerd worden voor hun leed. Initieel is de nieuwbouwoperatie immers begonnen als een tegemoetkoming aan de inhumane omstandigheden binnen de bestaande gevangenissen. Binnen het verschuiven van de aandacht wordt vergeten dat niet enkel buurtbewoners gekant zijn tegen een grootschalig complex in de achtertuin…
De grootschaligheid en afgelegen locatie van de nieuwe gevangenissen is evengoed een veelgehoord pijnpunt bij personeel én bij gedetineerden!
Bij het personeel is grootschaligheid debet aan:
- moeilijk beheersbaarheid
- weinig variatie in dienstroosters
- onpersoonlijke onderlinge relaties
Bij de gedetineerden is grootschaligheid debet aan:
- uniform regime (iedereen wordt onderworpen aan veiligheidsmaatregels voor zwaargestraften)
- contact met doelgroepen waarmee zij liever niet in contact komen (menging van delinquentie)
In dezelfde geest is ook de verstoring door de gevangenis van de pastorale woonidylle in Haren niet enkel nadelig voor buurtbewoners… De verwijdering van de gevangenis uit de stadscentra is net zo min een goede zaak voor de gedetineerden, wiens bezoek en uitgangsmogelijkheden gefrustreerd worden door lange reistijden. Het personeel klaagt op haar beurt over de toename in het woonwerkverkeer. Dit terwijl de advocatuur vreest voor een verstoring van de rechtsgang door de mogelijke fileproblemen op weg naar het Justitiepaleis.
En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Het is niet zo dat gedetineerden in penitentiair verlof of werkverband buiten de gevangenis per definitie een loslopend gevaar betekenen voor de maatschappij. Ook veel gedetineerden smeken om begeleiding bij hun vrijlating - soms om zichzelf te beschermen en even vaak omdat ze op onzichtbare muren botsen in de zoektocht naar arbeid, woonst, opleiding of vriendschap.
