Over het project

Het onderzoek Prison Gear is een initiatief van BAVO en gebeurt in kader van onderzoek aan de Faculteit Architectuur van de KU Leuven. Prison Gear geniet steun van de Vlaamse Gemeenschap.

Kennisplatform Prison Gear werd opgestart in 2012 en is een doorlopend onderzoeksproject naar humane gevangenisarchitectuur. De website www.prisongear.be maakt het onderzoek publiek toegankelijk en wordt voortdurend aangevuld.

Contact: Faculteit Architectuur KU Leuven, Paleizenstraat 65-67, 1030 Schaarbeek-Brussel, https://arch.kuleuven.be/

Een positieve kritiek
Tot nog toe blijft innovatie in de gevangenisarchitectuur ijdele hoop. Elke alternatieve visie op detentie botst quasi onmiddellijk op een mentale muur bij de bevoegde overheidsdiensten en politiek verantwoordelijken. Het zogenaamde Masterplan 2008-2012-2016 is opgezet om het gevangeniswezen in België te moderniseren in functie van de nieuwe Basiswet, maar in de praktijk gaat alle aandacht vooral naar extra capaciteit. Prison Gear wil daarom met inhoudelijke kennis nieuwe denkpistes aanreiken om het gevangeniswezen in België in navolging van de Basiswet 2005 te veranderen.

Actieonderzoek
Kennisplatform Prison Gear verwerft kennis over humane gevangenisarchitectuur in consultatie met de bevoegde instanties, professioneel betrokkenen en alle andere belanghebbenden. Uitgebreid veldwerk stelt ons in staat theoretische inzichten vanuit de praktijk te onderbouwen en zo nodig scherp te stellen. Het veldwerk bestaat uit interviews met de meest uiteenlopende partijen, zoals o.a. overheidsadministraties, gevangenisdirecties en professioneel betrokkenen. Ook gedetineerden worden betrokken in de visievorming rond humane gevangenisarchitectuur door middel van ontwerpworkshops in gevangenissen. Een laatste element van actieonderzoek ligt in de provocatie van feedbackloops door middel van interventie in debatten en lopende procedures.

Gedetineerden zijn ook burgers
Architectuur heeft een belangrijke plaats verworven in de modernisatie van het gevangeniswezen in België. Maar de wijze waarop de architectuur wordt ingezet roept fundamentele vragen op over wat een humane gevangenis is en hoe deze vormgegeven wordt. In dit debat bewaakt Prison Gear de naleving van de principes van de Basiswet op de interne rechtspositie van de gedetineerde (2005) die stelt dat “de gedetineerde aan geen andere beperkingen van zijn politieke, burgerlijke, sociale, economische of culturele rechten onderworpen mag worden dan deze die uit de strafrechtelijke veroordeling of uit de vrijheidsbenemende maatregel voortvloeien […].”

Edouard Ducpétiaux is erfgoed
Edouard Ducpétiaux (1804-1868) was de eerste inspecteur-generaal van de gevangenissen in België en een belangrijke hervormer van het nationale gevangenissysteem. Uit het Prison Gear onderzoek blijkt dat de ontwerpen voor nieuwe gevangenissen stuk voor stuk de opvattingen van Edouard Ducpétiaux vertalen naar een hedendaagse vormentaal. Eerder dan een humanisering van de gevangenisarchitectuur is er sprake van een aanscherping van de negentiende-eeuwse mechanismen voor de strafuitvoering, zoals de ongedifferentieerde individuele opsluiting, de centraal aangestuurde beheerentiteiten en de afgezonderde totaalcomplexen. Hierbij wordt gemakshalve vergeten dat Ducpétiaux evengoed kleinschalige gevangenissen voor 4 à 8 personen ontworpen heeft.

Geen gevangenisdorp in de periferie
Bijkomende cellen zijn nodig als antwoord op overbevolking en straffeloosheid – zo luidt het vaak. Maar de nieuwbouwoperatie doet meer dan dat: het verdringt ook het gevangeniscomplex uit de centrale, zichtbare en toegankelijke posities die het in de negentiende-eeuwse stad kreeg. De gevangenis van Beveren staat in landelijk gebied aan de autosnelweg E17 in Beveren. De gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael worden samengevoegd op een afgelegen industrie terrein in Haren. De perifere locatie van nieuwe gevangenissen staat haaks op de hedendaagse visie voor een strafuitvoering met behoud van menselijke waardigheid en sociaal netwerk. Zo werkt de ruimtelijke inbedding van de nieuwe gevangeniscomplexen stigmatiserend en bemoeilijkt dit het bezoek van verwanten.

Het Prison Gear projectteam bestaat uit:
Prison Gear wordt opgezet en uitgevoerd door Gideon Boie, architect-filosoof, en Fie Vandamme, architect. Paoletta Holst, architectuurhistoricus en kunstenaar, is als medewerker verbonden aan het project.

De kerntaken van Prison Gear bevinden zich - in de geest van BAVO - in een onlosmakelijke trias van onderzoek, advies en actie. De vraag naar een humane gevangenisarchitectuur wordt serieus genomen. Architectuur is de fundamentele vorm die het latere regime in de gevangenis bepaalt. Hiermee hopen we in de eerste plaats vanuit de eigen ontwerpdiscipline een bescheiden bijdrage te leveren aan een urgente maatschappelijke uitdaging. De vraag naar een humane gevangenisarchitectuur is te nobel om over te laten aan de ondraagljke lichtheid van de ontwerppraktijk.

In het algemeen wil Prison Gear kennis verwerven rond de rol van architecturale vorm en materie als machtsdispositief. Tegelijk wordt kennis ontwikkeld over de mogelijkheid van architectuur om een tegenmacht te vormen. Kernvraag is of de architect méér kan zijn dan expertocraat? Kan de architect ook een relationele rol innemen binnen het ontwerpproces?